Güney Amerika mutfağını ve yemeklerini belirleyen en önemli unsurların başında iklim, göç ve coğrafi koşullar geliyor. Güneye gidildikçe sıcaklığın azalmasından dolayı bölgesel olarak Güney Amerika’da yetiştirilen ürünlerin çeşitliliği hayli fazla. Kıyı bölgelerinde deniz ürünleri kullanılırken orta kesimlere geçildiğinde kırmızı et tüketimi artıyor.
Güney Amerika yemeklerinin çeşitliliğinde hem geçmişte İnka medeniyetinin bulunduğu Peru, Şili ve Bolivya hem de Aztek ve Maya medeniyetlerinin bulunduğu Orta Amerika bölgesinde geleneksel yemeklerin ve ürünlerin önemli bir yer kapladığı görülebilir. Başta patates, mısır, biber, siyah fasulye, bal ve kakao olmak üzere pek çok ürün geçmişten geleceğe gastronomik bir köprü görevi görüyor.
17-19. yüzyılda kıtaya Afrikalıların ve 19. yüzyılın sonlarına doğru çoğunlukla İtalyan ve İspanyollardan oluşan göçmenlerin gelmesi ve kendi mutfak geleneklerini de burada uygulaması ile Güney Amerika mutfağı eşsiz bir yapıya kavuşmuştur.
Gelin şimdi Güney Amerika yemek kültürünü ülke ülke gezmeye başlayalım.
Arjantin mutfağı
Güney Amerika mutfağı denildiğinde ilk akla gelen yerlerden biri hiç şüphesiz Arjantin. Tango ve futbolla beraber Arjantin kültürünü dünyaya en iyi tanıtan şeylerden biri muhteşem Arjantin mutfağı.
Arjantin, Güney Amerika kıtasında Brezilya’dan sonra en büyük ikinci ülke durumunda. Bunun yanında deniz seviyesine yakınlığı sayesinde çok verimli ovalara sahip. Bu verimli topraklar Arjantin’in dünyanın en fazla sığır üretimi yapan ülkesi olmasını sağlıyor. Dolayısıyla Arjantin yemekleri demek, temelde muhteşem et yemekleri demek. Ancak Arjantin mutfağının bununla sınırlı olduğunu söylemek hata olur. Zira Avrupalılar gelmeden önce kıtanın yerlilerinin kabak, kavun ve tatlı patates yetiştirdiği rivayet ediliyor. Avrupalıların gelmesiyle beraber bu yerel mutfak özellikle İtalyan ve İspanyol lezzetleriyle ve pişirme teknikleri ile harmanlanmış. Bu sayede enfes lezzetleriyle Arjantin mutfağı ortaya çıkıyor.
Arjantin mutfağında etin özel bir yeri var demiştik. Etin türüne ve pişirme tekniğine göre de farklı isimler oluşuyor. Milanesa, churrasco, asado, parrillada bunlardan bazıları. Güney Amerika’nın çoğu mutfağında bulunan bir etli hamur işi olan empanada da Arjantin mutfağının önemli lezzetlerinden biri. Çoğunlukla chimichurri adı verilen sosla beraber servis edilen empanada, kıtanın farklı ülkelerinde, orada yetiştirilen yerel ürünlere göre farklılık gösterebilen bir lezzet. Bununla beraber et ve sebzelerin beraber pişirildiği locro ve carbonada’yı da mutlaka denemelisiniz.
Arjantin’in sokak lezzetleri de Arjantin mutfağının ve Güney Amerika sokak lezzetlerinin benzersiz bir parçası. Bir tür sosisli diyebileceğimiz choripan, özellikle kahvaltıda yenen chipa, bir tür çörek olan facturas, kavrulmuş şekerli badem olan gebrannte mandeln ve geleneksel bir şekerleme olan alfajor sokak lezzeti meraklılarının listesinde olmalı.
Eğer yolunuz Arjantin’e düşerse ve et yemeklerinden hoşlanıyorsanız inanılmaz bir deneyim yaşayacağınız kesin.
Peru mutfağı
Peşinen söyleyelim, Peru mutfağı gelecekte fazlasıyla konuşulacak bir mutfak. Şimdiden Güney Amerika’nın “Gastronomi Başkenti” olarak anılmaya başladı bile. Hatta yenilikçi Peru mutfağını tanımlayan bir kavram bile var: Novoandina
Novoandina; otlar, baharatlar, etler, sebzeler ve meyveler gibi And ve Peru mutfağının geleneksel hammaddelerini modern tekniklerle yorumlanmasına verilen bir isim. Bu gastronomik akım o kadar özel ki hem İspanyol mutfağından hem Çin ve Japon mutfağından hem de Afrika mutfağından esintiler taşıyor. Ve bunu geleneksel malzemeleri kullanarak yapıyor. Gelecekte çok duyacağımız bir akım olacağına hiç şüphe yok.
Peru mutfağında patatesin önemi çok büyük. Öyle ki, Peru mutfağında yaklaşık 4 bin farklı patates türü olduğunu hatırlatalım. Papa a la huancaina ve causa, Peru mutfağındaki patates lezzetlerini merak edenler için birebir. Et sevenler için anticuchos ve lomo saltado ilginç bir deneyim olacaktır. Çiğ deniz ürünlerinin marine edilmesiyle yapılan ceviche, Peru mutfağının en popüler yemeklerinden biri. Arroz chaufa ise Peru mutfağındaki Çin ekolünü görebileceğiniz bir pirinç yemeği. Geleneksel içecekler için de mor mısırdan yapılan chicha morada ve pek çok bitkinin karıştırılmasıyla elde edilen emoliente’yi denemenizi öneririz. Sokak yemeklerinden hoşlananlar için salchipapa Peru mutfağının en bilinen sokak lezzeti.
Eğer Güney Amerika lezzetlerini tatmak için Peru’ya gitmeyi düşünüyorsanız Eylül ayı muhteşem bir seçim olacaktır. Zira bir fenomene dönüşen Mistura Yemek Festivali her sene bu zamanda yapılıyor. Geleneksel ürünlerden deneysel şeflere, Peru mutfağının çeşitliliğini ve muhteşem lezzetlerini deneyimlemek için harika bir fırsat.
Brezilya mutfağı
Brezilya, Güney Amerika’da en geniş alana sahip ülke. Dolayısıyla kıyı kesimlerinde ve iç bölgelerde hem farklı demografiye sahip kitlelerin bulunması hem de buralarda yetişen ürünlerin farklılık göstermesi sayesinde Brezilya mutfağı da fazlasıyla geniş bir lezzet yelpazesi sunuyor.
Brezilya mutfağı Portekizli ve Afrikalı göçmenlerin lezzetleri ile geleneksel lezzetlerin bir füzyonu şeklinde gelişmiştir. Göçlerden önce Brezilya geleneksel mutfağı çiçekler, meyveler, kök bitkiler ve balıkların kombinasyonlarını içeren yerel lezzetlerden oluşuyordu. Portekizlilerin Brezilya’ya gelmesiyle beraber geleneksel mutfak anlayışına mandıra, yapraklı bitki gibi Avrupa gelenekleri katıldı. Afrikalıların gelmesiyle birlikte Hindistan cevizi, palmiye yağı ve baharat gibi Afrika mutfağını karakterize eden tatlar Brezilya mutfağının modern zeminini inşa etti.
Et yemekten hoşlanıyorsanız Brezilya mutfağında mutlaka denemeniz gereken lezzet churrascaria. Aynı zamanda bir balık yahnisi olan moqueca da Brezilya’nın geleneksel lezzetlerinden. Genelde pilavla beraber yenilen feijoada ise bir tür siyah fasulye. Güney Amerika mutfağının karakteristik böreği olan empanada yine Brezilya’da tatmanız gereken lezzetlerden biri. Gittiğiniz bölgeye göre et, balık ve sebze malzemelerinin değişeceğini unutmayın. Brezilya sokak yemeklerini denemek isteyenler için bir çeşit börek olan acaraje ve genelde tavuk kullanılarak yapılan bir içli köfte olan coxinha Brezilya mutfağının en bilinen lezzetlerinden.
Eğer Brezilya’ya yolunuz düşerse Brezilya’nın dünyanın en büyük kahve üreticisi ve ithalatçısı olduğunu aklınızdan çıkarmayın. Nefis kahvelerinden denemenizi, hatta kahve çiftliklerini ziyaret etmenizi tavsiye ederiz.
Şili mutfağı
Şili kuzeyden güneye dört mevsimi de yaşayabilen bir ülke. Bu bereketli iklim koşulları, Şili mutfağındaki çok geniş bir spektrumda çeşitlilik göstermesinin ana sebeplerinden biri. Ancak Şili mutfağı denildiğinde öncelikle akla gelmesi gereken şey kültürlerin ve mutfakların kesişimi olmalı.
Mapuçeler, Şili’de yaşayan yerli halka verilen isim. Criollo ise Latin Amerika’da doğan İspanyolları tanımlıyor. Şili mutfağının karakteristiğini oluşturan şey bu iki kültürün kusursuz bir şekilde bütünleşmesi. Bunun yanında 18. yüzyılda yaşanan ticari gelişmelerle birlikte ülkeye Fransız, İtalyan ve İngilizler geliyor. 19. yüzyılda ise daha güney bölgelere Alman, Yugoslav ve İsviçreliler yerleşiyor. Dolayısıyla Şili mutfağının büyük bir çeşitlilik sunmasının ana sebepleri hem coğrafi koşulların çok geniş bir üretim yelpazesi sunması hem de yerel kültür ile göçmen mutfaklarının eşsiz bir şekilde bütünleşmesi.
Dolgusu genellikle kıyma, tavuk, kuru üzüm, siyah zeytin ve soğandan oluşan bir tür mısır yemeği olan pastel de choclo, Şili mutfağına giriş için doğru bir tercih olacaktır. Çok lezzetli bir kurabiye olan alfajores, Güney Amerika’nın yerel böreği empanada, geleneksel bir et ve sebze lezzeti olan curanto Şili’de mutlaka tatmanız gereken lezzetler. Eğer yerel bir içecek denemek istiyorsanız buğday, şeker şurubu ve şeftaliden yapılan mote con huesillos Şilililerin favori içeceği.
Kolombiya mutfağı
Kolombiya, ekvatora yakın konumu ile Güney Amerika’nın en bereketli ülkelerinden biri. Bu bereketli topraklara Karayipler’in deniz ürünü zenginliği ve Amazon’un meyveleri de eklenince çok geniş bir lezzet yelpazesi ortaya çıkıyor.
Et ve patates yemekleri, hindistan cevizi, hamur işleri ve deniz mahsulleri Kolombiya mutfağını karakterize eden lezzetler. Kuzeyde karides, balık, ıstakoz, midye gibi deniz ürünleri tüketimi yüksektir. Orta kısımlarda et ve sebze tüketimi artar. Ekvatora ve Amazon’a yakın olması nedeniyle tropikal sebze ve meyveler Kolombiya mutfağında önemli bir yer kaplar. Soğan, sarımsak, baharat, özellikle de kimyon, bu mutfağın vazgeçilmezlerindendir. Güney Amerika klasiği olarak mısır ve tavuk ülkenin tamamında tüketilen millî yiyeceklerdir.
Kolombiya mutfağında çorba önemli bir yer tutuyor. Ajiaco colombiano bu çorbaların en bilineni. Tavuk, mısır ve patatesten yapılan bu çorbayı Kolombiya seyahatiniz sırasında mutlaka denenmesi gereken lezzetler listenizin başına yazın. Bir mısır ekmeği olan arepa, Güney Amerika’da bolca karşılaşabileceğiniz bir tür tavuklu sebzeli pilav olan arroz con pollo, kıtanın karakteristik böreği olan empanadas, genellikle et ve avokado ile hazırlanan bandeja paisa Kolombiya’da denemeniz gereken lezzetler.
Kolombiya kahvesinin dünyanın en bilinen kahvelerinden olduğunu hatırlatmak isteriz. Burada hem kahve içip hem de kahve çiftliklerini gezebilirsiniz.
Venezuela mutfağı
Venezuela, Güney Amerika’nın kuzey bölümünde bulunan ve zengin mutfağıyla tanınan bir ülke. Kuzeydeki kıyı bölgelerinde deniz ürünleri tüketilirken orta kesimlerdeki mutfak alışkanlıklarında et, pirinç, patates, tropik meyve ve sebzeler fazlasıyla yer kaplar. Yerel mutfak gelenekleri ile İspanyol, Fransız ve İtalyan geleneklerinin kusursuz kesişimi Venezuela mutfağında da kendisini sıkça gösterir.
Venezuelalıların arepa dedikleri, genellikle içinde eritilmiş peynir bulunan mısır ekmeği özellikle kahvaltıların vazgeçilmezidir. Başkent Caracas biftek konusunda Güney Amerika’nın en lezzetli yerlerinden biridir. Mısır ya da muz yaprağına sarılarak yapılan tamale, tüm kıtada olduğu gibi Venezuela’da da sıklıkla tüketilen lezzetli bir yemektir. Kuzey kesimlerinde çok çeşitli ve yaratıcı balık çorbalarını deneyebilirsiniz. Orta bölgelerde ise pirinç ve siyah fasulye adeta millî bir yemeğe dönüşür. Pabellon criollo bu bölgelerde mutlaka denemeniz gereken bir yemek.
Yemeklerin yanında gelen muz ve ananas kızartması ise Venezuela’da tatmanız gereken bir lezzet.
Bolivya mutfağı
Bolivya, okyanusa kıyısı olmayan iki Güney Amerika ülkesinden biri. Tropik iklim nedeniyle ülkenin yüksekliği fazla olan bölümleri soğuk, alçak olan bölgeleri ise bunaltıcı derecede sıcaktır. Bu koşullar, diğer Güney Amerika ülkeleri ile kıyaslandığında nispeten daha az çeşitliliğe sahip bir mutfak ortaya çıkarıyor. Bolivya mutfağının kimliğini patates, et, mısır, baharat ve soslar oluşturuyor.
Bolivya her ne kadar okyanus kıyısında olmasa da balık tüketiminin olduğu bir ülke. Ancak Bolivya mutfağının asıl yiyeceği sığır eti, tavuk ve patates. Aynı zamanda kırsal bölgelerde tavşan eti de mutfak kültüründe fazlasıyla yer kaplıyor.
Silpancho, pirinç yatağı üzerinde servis edilen bir et yemeği. Bolivya seyahatiniz sırasında yerel bir yemek tatmayı isterseniz mutlaka denemeniz gereken bir lezzet. Yine et yemeklerinden hoşlananlar için et, yumurta, patates ve soslarla hazırlanan pique macho, Bolivya mutfağının en bilinen lezzetlerinden. Kıtanın en eski et yemeği geleneklerinden biri olan anticucho ise Bolivya’da tadabileceğiniz eşsiz bir sokak yemeği. Kıtayı karakterize eden börek empanada’nın Bolivya’da yapılanına saltenas deniyor.
Bolivya’da papatya, anason veya koka yapraklarıyla zenginleştirilmiş mate çayı en çok tüketilen içeceklerden.
Uruguay mutfağı
Uruguay mutfağı için bir göçmen mutfağı demek doğru olur. Zira kıtanın genelinde yaygın olan yerel ve göçmen kültür bütünleşmesinin Uruguay mutfağında etkisi epey azdır. Uruguay mutfağında bahsedilecek şey daha çok Avrupalı göçmen mutfakların bir füzyonudur. Bu anlamda Uruguay mutfağında İspanyol, İtalyan, Fransız ve Portekiz mutfaklarının derin etkileri görülür. Bununla beraber Alman ve İskoç etkileri de bulunmaktadır.
Uruguay mutfağı demek et demektir. Güney Amerika’nın Arjantin’den sonra et konusundaki en gelişmiş ülkesi Uruguay desek hata etmiş olmayız herhalde. Dolayısıyla Uruguay’da ilk tatmanız gereken lezzet asado, asado con cuero ya da asado de tire denilen et kombinasyonları. Asado, Uruguay’da o kadar yaygındır ki her köşe başında bulabilirsiniz. Hatta her evin girişinde yaklaşık 2 metre uzunluğunda asador denilen ızgaralar bulunur. Uruguay mutfağı için etin yeri çok önemli.
Ancak Uruguay mutfağı sadece etten ibaret değil.
Paraguay mutfağı
Paraguay mutfağı, kıtanın genelinde karakteristik olan yerel mutfak ve Avrupalı göçmenlerin yemek geleneklerinin füzyonundan izler taşıyor. Başta İspanyol, İtalyan ve Portekizliler olmak üzere Avrupa’dan gelen göçmenlerin, Guarani adı verilen yerel halkın geleneksel mutfak anlayışına katkı sunmasıyla Paraguay mutfağı bugünkü kimliğini kazanmıştır.
Paraguay mutfağında pek çok yemek mısır, süt, peynir ve ete dayalıdır. Sebze, manyok, mısır ve meyveler yine Paraguay mutfağının en fazla kullanılan ürünleridir. Ayrıca Güney Amerika’da en fazla tüketilen yiyecek olan et, Paraguay mutfağında da önemli bir yer kaplar. Asado, Paraguay’da da hem bir lezzet hem de sosyalleşme imkânı sunar.
Bir tür balık çorbası olan pira caldo, bir tür peynirli atıştırmalık olan ve genellikle kahvaltıda yenen chipa, kabak ve mısır ununa peynir karıştırılarak yapılan kiveve Paraguay geziniz sırasında mutlaka denemeniz gereken lezzetler. Bununla beraber Paraguay mutfağında kekin önemli bir yeri var. Çoğu manyok ve mısır unundan yapılan yaklaşık 70 çeşit kek bulunuyor. Beiju (ya da diğer adıyla meiju) Paraguay’da yapılan geleneksel bir kek olarak denenmesi gereken bir lezzet.
Terere ise Paraguay’ın yerel bir çayı. Mate gibi olsa da soğuk su ve buzla demleniyor. Paraguay’la özdeşleşen yerba bitkisinden yapılıyor. Paraguay’da yerel bir içecek denemek isterseniz aklınızda olsun.
Story ayağınıza geldi!
Yazımızın öne çıkan bölümlerini sosyal medya hesaplarınızda paylaşmak için hazırladığımız görselleri indirebilirsiniz. Bunun için Android ve iOS işletim sistemli akıllı telefonlarınızla paylaşmak istediğiniz story’nin üzerine basılı tutun ve gelen menü aracılığıyla görseli akıllı telefonunuza kaydedin veya paylaşın.
