Fihrist:
Bir giriş: 16-19 Mayıs 1919, Atatürk’ün Samsun yolculuğu
Uzun ve ince: Tütün İskelesi ve Kurtuluş Yolu
19 Mayıs’ın tüm izleri: Samsun müzeleri
Bir giriş: 16-19 Mayıs 1919, Atatürk’ün Samsun yolculuğu
Türkiye Cumhuriyeti tarihinin dönüm noktalarından olan 19 Mayıs 1919, Atatürk’ün gençliğe armağan ettiği ve “Gençlik ve Spor Bayramı” olarak kutlanan en kıymetli günlerimizden biri.
Bir destanı başlatan yolculuğun hikâyesiyle giriş yapalım: Mustafa Kemal Paşa, gemi kaptanı İsmail Hakkı Durusu ve 18 yol arkadaşını taşıyan “Bandırma” adlı eski vapur 16 Mayıs 1919 Cuma günü öğleden sonra Galata’dan hareket eder, 19 Mayıs 1919 Pazartesi günü Kalyon Burnu’na varır. Yolcular oradan sandallarla Merkez İskelesi’ne taşınacaktır. Bu sandallardan birinin sahibi olan İsmail Yurtsever, sonradan Atatürk’le ilgili şu sözleri kaydeder: “O zaman için Atatürk’ü tanımıyordum. Onu ilk kez sandalda, sonrasında ise Samsun’da geniş yakalı lejyon kaputu ve başında kalpakla gördüm.”
Atatürk bu yolculuk esnasında görevli bir askerdir ve giyimi de buna uygundur; ancak birkaç gün sonra asker üniformasıyla değil, tebdîl-i kıyâfet, sivil olarak hareket etmeyi tercih edecektir.
Ve hikâye başlar…
Şimdi gelin stratejik olarak büyük öneme sahip bu liman şehrine, Samsun’a doğru yeni bir yolculuğa çıkalım ve verimli topraklarıyla gözü gönlü ferahlatan kentin 19 Mayıs rotasını çıkaralım. Bu vesileyle bir Samsun uçak bileti bağlantısını da buraya bıraktıktan sonra hazırız! İşte Samsun’da gezilecek tarihi yerler…
Uzun ve ince: Tütün İskelesi ve Kurtuluş Yolu
Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a adım attığı Tütün İskelesi’nin sembolik anlamı büyük. Millî Mücadele’nin de ilk adımının atıldığı Tütün İskelesi’nden aşağıda söz edeceğimiz, dönemin Mıntıka Palas Oteli, bugünün Samsun Gazi Müzesi’ne giden yol ise ayrıca önemli. Bu sebeple Samsun Büyükşehir Belediyesi tarafından “Kurtuluş Yolu” adı verilen bu protokol yolu, Samsun’da gezilecek tarihi yerler arasında kuşkusuz ilk sırada. Kurtuluş Yolu’nun 45 metre genişliğinde ve tam 400 metre uzunluğunda olduğunu not edelim.
19 Mayıs 1919’un tüm izleri: Samsun müzeleri
Samsun Gazi Müzesi
Samsun’da gezilecek tarih yerler listemizin ikinci durağı, Samsun Gazi Müzesi. 1902’de Jean Ionnis Mantika tarafından otel olarak inşa edilen yapının adı Mıntıka Palas Oteli’ydi ve Mustafa Kemal Samsun’a çıktığında bu otelde kalmıştı.
Mustafa Kemal Paşa’nın Mıntıka Palas Oteli’ne yerleşmesiyle ilgili yapılan hazırlıkları o dönemde Canik Livası Muhasebe-i Hususiye Müdürü olan Osman (Atlı) Bey şöyle anlatmış:
“Ben o zaman Samsun Muhasebe-i Hususiye Müdürü idim. Bir akşam Mutasarrıf Ethem Bey beni evine çağırttı. ‘İstanbul’dan bir Paşa başkanlığında bir teftiş kurulu hareket etmiş. On sekizinde burada olacaklarmış. Birkaç gün kalacağı için kendisine ve maiyetine bir yer hazırlayalım. Bunu İstanbul’dan Dâhiliye Nezareti bize bildirdi. Zaman da malum… Kimseden fedakârlık istemeyeceğimize göre meseleyi aramızda halletmeliyiz. Umudum sizde. Yarın sabahtan itibaren bu işle meşgul olunuz’ dedi.
Gece bir hayli düşündüm. Hemen aklıma evimin yanında bulunan boş durumdaki Mıntıka Palas Oteli geldi. Ertesi sabah binanın sahibiyle anlaşıp oteli açtırdım. Askeri hastaneden karyola, evden ve komşulardan yatak ve yorgan getirttim. Daireden masa, sandalye, yazı takımı gibi eşyayı da getirterek odaları, salonu, mutfağı donattık.”*
1926’da Samsun halkı adına Mustafa Kemal Paşa’ya armağan edilen bina, 8 Kasım 1998 tarihinden bu yana Samsun Gazi Müzesi olarak ziyaretçilerini ağırlıyor. Müzede 191 eserin sergilendiğini ve 19 Mayıs 1919’da Atatürk ile birlikte şehre ayak basan silah arkadaşlarının balmumu heykellerinin yer aldığını hatırlatalım. Gazi Müzesi’ni Samsun’da gezilecek tarihi yerler rotanızın en başına yazmayı ihmal etmeyin.
Bandırma Vapuru ve Millî Mücadele Parkı Açıkhava Müzesi
Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarını Samsun’a taşıyan Bandırma Vapuru hem tarihe hem hafızalarımıza kazınmış, kuşkusuz sıradanlıktan uzak bir gemi.
Atatürk ve arkadaşlarının Samsun’a ayak bastıkları meydana yerleştirilen örnek Bandırma Vapuru ziyarete 2003 yılında açıldı. Bandırma Vapuru ve Millî Mücadele Parkı Açıkhava Müzesi içinde Atatürk’e ait eşya, araç ve gereçler de sergileniyor, ayrıca Atatürk’ün silah arkadaşları ve mürettebata ait balmumu heykelleri yer alıyor. Öte yandan müze içinde sürekli olarak Atatürk’ün sevdiği şarkıların yankılandığını not edelim.
Havza Atatürk Evi Müzesi
Büyük Önder’in Millî Mücadele meşalesini yaktığı dönemdeki ilk karargâhı Mesudiye Oteli idi. O dönem Havza’nın en seçkin konaklama yeri sayılan otel, bir aylığına Paşa ve beraberindekilerin ağırlanması için tahsis edilmişti. Bugün Havza Atatürk Evi Müzesi olarak ziyarete açık olan ev, Samsun’da gezilecek tarihi yerler arasında önemli bir yere sahip. Havza Atatürk Evi Müzesi’nde Millî Mücadele’nin ilk genelgesi, Kurtuluş Savaşı’nın başlatılmasına dair belge ve yazışmalar ve pek çok başka detay sergileniyor, ziyaretçilerin yoğun ilgisine mazhar oluyor.
Sadi Tekkesi Kuvâ-yi Milliye Müzesi
Anadolu’da Kurtuluş Savaşı kararına destek veren ilk kurumlardan olan Şeyh Sadi Tekkesi, Milli Mücadele tarihinde önemli bir yere sahip. 2013’te Samsun Büyükşehir Belediyesi tarafından restore edilen ve Sadi Tekkesi Kuvâ-yi Milliye Müzesi olarak ziyarete açılan müzede yedi adet balmumu heykeli de yer alıyor. İlkadım ilçesinde bulunan müze, Samsun’da gezilecek tarihi yerler arasında kıymetli bir yere sahip.
Onurlu, bronz anıtlar
Onur Anıtı
Samsun’un İlkadım ilçesindeki Atatürk Parkı, Samsun’un ilk parkı olma özelliğini taşıyor. Cumhuriyet Meydanı’nın yanı başındaki parkın alameti farikası, Avustralyalı heykeltraş Heinrich Krippel’in elinden çıkan Onur Anıtı. 1927 yılında Samsun halkı tarafından sipariş edilen ve 1932’de dikilen Samsun Onur Anıtı, şehrin simge yapısı kabul ediliyor. Onur Anıtı’nın kaidesiz yüksekliğinin 4.75 metre, kaideli yüksekliğinin ise 8.85 metre olduğunu not edelim.Onur Anıtı’nı ziyaret ettikten sonra bu güzel parkta vakit geçirmeyi ihmal etmeyin!
İlkadım Anıtı
Samsun’da gezilecek tarihi yerler listemizin bu durağında, İlkadım Anıtı’ndayız. Heykeltraş Hakkı Atamulu tarafından Atatürk’ün doğumunun 100. yılı onuruna yapılan İlkadım Anıtı, Paşa’nın Samsun’da ayak bastığı iskelede yer alıyor. İlkadım Anıtı’nda Atatürk ve beraberindeki kumandanlar görülüyor.
Kaynaklar
Milli Eğitim Dergisi, meb.gov.tr
Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, samsun.ktb.gov.tr
*Kulturportali.gov.tr
