Lokmanın tarihi: Saraydan sokağa bir tatlı efsanesi
Lokma dökme geleneği, Türk mutfağı için geçici ve moda olarak tabir edebileceğimiz bir heves değil, mutfak kültürünün köklü miraslarından biridir. Mayalı hamurun kızgın yağda altın rengini alıp şerbetle buluşmasıyla oluşan bu mütevazı lezzet, asırlardır Anadolu topraklarında kendine özgü bir yer edinmiştir.
Tarihsel kayıtlarda, lokmanın ilk izlerine 1072-1074 yılları arasında Kâşgarlı Mahmud tarafından yazılan Divan-ı Lugati’t-Türk’te “Luqma” kelimesiyle rastlanırken bugünkü formuna en yakın haliyle onu Osmanlı Sarayı mutfaklarında görüyoruz. Saray ziyafetlerinin ve özel günlerin vazgeçilmezi olan bu tatlı, zamanla halk arasında da yaygınlaşarak sık sık tercih edilmiştir.
Lokma, Anadolu’da lezzetinin yanı sıra hayır ve bereket anlamıyla da ön plana çıkar. Bir kişinin vefatının ardından, bir dileğin kabul olması için veya yeni bir işin başlangıcında “hayır lokması” döktürmek köklü bir gelenektir. Bu gelenek; toplumsal dayanışmayı, paylaşmayı ve hatıraları yaşatmayı simgeler.
Lokma tatlısının sosyal medya fenomenine dönüşme hikayesi
Geleneksel lokma dökme kültürü, 21. yüzyılda şaşırtıcı bir dönüşüm yaşadı. Eski usul mahalle tatlıcılarından çıkan lokma; çikolatalı soslar, renkli drajeler, farklı dolgular ve fıstıklarla donatılarak modern bir “gurme lokma” akımına dönüştü.
Bu akım, özellikle büyük şehirlerdeki genç nesil tarafından hızla benimsendi. Görsel çekiciliği, küçük porsiyonu ve zengin lezzet seçenekleri sayesinde lokma, hızlıca popüler kültürün ve sosyal medya trendlerinin vazgeçilmezi oldu. Ancak bu modernleşme, lokmanın geleneksel hayır misyonunu ortadan kaldırmadığı gibi mizah, magazin ve spor olaylarıyla birleşerek daha da ilginç bir boyuta taşındı. Kimi en sevdiği şarkıcının ölümünün ardından, kimi de desteklediği futbol takımının kötü gidişinin sebebi olan teknik direktörün gitmesinin ardından döktürdü. Bu noktada mobil lokma araçlarından da söz etmemiz gerekiyor. İnsanlar, hayır işlemek için bazı aracı şirketlere para verip şehrin sokaklarında mobil lokma araçları vasıtasıyla dökülen lokmaları insanlarla buluşturuyorlar.
Uğruna lokma dökülmüş ünlüler
Türkiye’de lokma dökme geleneği sevinçlerin, acıların ve hatta ironik olayların hemen ardından ortaya çıkar. İşte bu gelenekle anılan, kutlanan veya ironik bir şekilde ruhuna lokma dökülen ünlü isimler ve olaylar:
Kemal Sunal, Müslüm Gürses, Barış Manço: Türk halkının gönlünde taht kuran bu üç efsane, vefatlarının yıldönümlerinde sevenleri ve vakıflar tarafından düzenli olarak lokmalarla anılır.
Spinoza:
Modern felsefenin öncülerinden Spinoza için Heybeliada’da bir profesör tarafından döktürülen lokma, ona duyulan derin saygının ve vefanın bir göstergesi.
Ozzy Osbourne:
22 Temmuz 2025 tarihinde kaybettiğimiz rock müziğin ikonik ismi ve Black Sabbath’ın unutulmaz sesi Ozzy Osbourne’un sanatsal kariyerine ve efsanevi duruşuna duyulan saygının bir ifadesi olarak lokma döktürüldü.
Lemmy Kilmister:
Motörhead’in efsanevi lideri Lemmy Kilmister’ın vefatının ardından dökülen lokmalar, onun hiçbir şeyden ödün vermeyen Rock’n Roll yaşam felsefesine, müzik mirasına ve benzersiz karakterine bir saygı duruşu niteliğindedir.
Stephen Hawking:
Hayatını, evrenin sırlarını çözmeye adamış bilim insanı Hawking için dökülen lokmalar; onun bilimsel mirasına ve azmine duyulan derin saygının tatlı bir ifadesi.
Paul Walker:
Oyuncunun trajik ve zamansız vefatı, özellikle Hızlı ve Öfkeli serisinin Türk hayranlarını derinden etkiledi. ‘Hızlı ve Ölü’ dövizlerini taşıyan hayranları tarafından uğruna dökülen lokmalar, onun anısını yaşatmak ve erken kaybına duyulan üzüntüyü paylaşmak amacıyla gerçekleşmişti.
Salvador Dali:
Sürrealizmin dahi çocuğu Salvador Dali için dökülen lokmalar, sanatseverler arasında sanatsal dehasını ve gerçeküstü vizyonunu anmak amacıyla gerçekleşen, entelektüel bir vefa eylemi olarak kabul edilir.
Game of Thrones karakterleri: (Spoiler Uyarısı!)
Türkiye’deki koyu Game of Thrones hayranları, özellikle dizideki ana karakterlerin (Ned Stark, Hodor vb.) etkileyici ölümlerinin ardından, onlara duydukları güçlü duygusal bağı göstermek amacıyla lokma dökme eylemleri gerçekleştirmişlerdi.
Süleyman Çakır:
Kurtlar Vadisi dizisinin efsanevi karakteri Süleyman Çakır’ın kurgusal ölümü, Türkiye’de toplumsal bir olay haline gelmişti. Sevenleri tarafından gerçek bir anma ve vefa gösterisi olarak her yıl lokma dökülmektedir.
David Lynch:
Mulholland Drive, Blue Velvet ve Twin Peaks gibi eserleriyle sinemaseverlerin aklını yerinden oynatan, sürreal sinemanın eksantrik efsanesi David Lynch, 15 Ocak 2025 tarihin hayatını kaybedince, hayranları onun yarattığı rüya ile kâbus arasında salınan evrenlere bir selam niteliğinde lokma döktürmüştü.
David Bowie:
Ziggy Stardust, Thin White Duke ve I’m Deranged gibi sayısız alter eseriyle popüler kültürü ve müziği sürekli yeniden tanımlayan, glam rock’ın dahi ikonu David Bowie, 10 Ocak 2016 tarihinde hayatını kaybedince hayranları, sanatçıya bir saygı duruşu niteliğinde lokma döktürmüştü.
Erik ten Hag:
Manchester United taraftarı olan spor spikeri Can Önduygu’nun, Hollandalı teknik direktörün görevden alınmasının kesinleşmesinin ardından bu olayın mutluluğu lokma döktürerek yaşamıştı.
Lokma tatlısı tarifi
Lokma tatlısının o meşhur çıtırlığına ulaşmak, sadece doğru malzemelerden değil, doğru oranda ve sabırla hazırlanan şerbet ile hamurdan geçer.
Aşama 1: Buz gibi şerbetin hazırlanması
Lokmanın çıtır kalmasının ilk şartı, şerbetin tamamen soğuk olmasıdır. Üç su bardağı toz şeker ve üç su bardağı su bir tencerede kaynatılır. Kaynamaya başladıktan hemen sonra, şekerlenmeyi önlemek için yarım tatlı kaşığı limon suyu eklenir. Orta ateşte yaklaşık 15-20 dakika kıvam alan şerbet, ocaktan alınır ve kızartma aşamasına geçmeden önce buzdolabında iyice soğutulur.
Aşama 2: Hamurun kıvamı ve mayalama
Üç su bardağı un, bir çay kaşığı tuz, bir tatlı kaşığı şeker ve yarım paket yaş maya (veya bir yemek kaşığı kuru maya) derin bir kapta birleştirilir. İki su bardağı ılık su azar azar eklenerek hamur yoğrulur. Geleneksel lokma hamuru, kek hamurundan daha yoğun ve oldukça yapışkan, sakız kıvamında olmalıdır. Hazırlanan hamurun üzeri kapatılır ve hacmi iki katına çıkana kadar, oda sıcaklığında en az bir saat dinlenmeye bırakılır.
Aşama 3: Şekil verme ve kızartma tekniği
Derin bir tencerede bolca sıvı yağ (ayçiçek yağı idealdir) orta-kısık ateşte ısıtılır. Yağın çok sıcak olması, lokmanın dışını yakıp içini çiğ bırakacağından, ısının dengesi çok önemlidir. Geleneksel şekil verme metodu şöyledir: Mayalanmış hamur bir ele alınır, parmak aralarından sıkılarak çıkan küçük hamur topakları, yağa batırılmış küçük bir kaşık yardımıyla hızla kesilerek kızgın yağa atılır. Lokmalar altın sarısı rengini alana kadar yavaşça karıştırılarak kızartılır.
Aşama 4: Şoklama ve servis
Kızaran lokmalar yağdan alındığı anda, hiç bekletilmeden buz gibi soğuk şerbetin içine atılır. Şerbette 1-2 dakika bekletilen lokmalar, bir kevgir yardımıyla çıkarılır ve servis tabağına alınır. Üzerine geleneksel olarak tarçın serpilerek sıcak servis edilir. Lokma, bu şoklama sayesinde çıtır yapısını korur.
Lokma kültürü, bir yandan atalarımızdan kalan o kadim hayır geleneğini korurken diğer yandan günümüzün en güncel olaylarına, magazin fısıltılarına ve futbol mizahına tatlı bir tepki vermeye devam ediyor. İster vefat eden bir sanatçı için bir veda ritüeli, ister bir spor zaferinin şükran ifadesi, isterse de ironik bir magazin olayı sonrası bir mizah aracı olsun; lokma, Türk toplumunun duygusal tepkilerini tatlı bir şekilde ifade etme biçimi olarak varlığını sürdürecek.
Lokma, Türk mutfağındaki onlarca güzel tatlıdan yalnızca bir tanesi. Türk mutfağının geleneksel tatlılarını daha yakından tanımak için blog yazımızı okuyabilirsiniz.
